Het recht van EU-burgers en hun gezinsleden om zich vrij te verplaatsen en te verblijven in elk EU-land, is een van de vier fundamentele vrijheden die zijn verankerd in de EU-verdragen.
Vrij verkeer van personen is alleen mogelijk als de socialezekerheidsrechten van mobiele burgers en hun gezinsleden worden beschermd.
Dit initiatief maakt deel uit van het pakket arbeidsmobiliteit van de Europese Commissie van 2016. Het doel van dit initiatief is door te gaan met de modernisering van de EU-wetgeving op het gebied van de coördinatie van de sociale zekerheid, zoals vastgelegd in de Verordeningen (EG) nr. 883/2004 1 en (EG) nr. 987/2009 2 (hierna "de verordeningen"), door het burgers gemakkelijker te maken hun rechten uit te oefenen en tegelijkertijd de rechtszekerheid, een eerlijke en rechtvaardige verdeling van de financiële lasten tussen de lidstaten en administratieve eenvoud en uitvoerbaarheid van de regels te waarborgen. Een gemoderniseerd systeem voor de coördinatie van de sociale zekerheid dat beantwoordt aan de sociale en economische realiteit in de lidstaten, is een van de belangrijkste doelstellingen van dit initiatief.
Het voorstel concentreert zich op de volgende vier gebieden waar betere coördinatie nodig is: de toegang van economisch niet-actieve burgers tot sociale uitkeringen, prestaties bij langdurige zorg, werkloosheidsuitkeringen en gezinsuitkeringen. Elke lidstaat is vrij om zelf de bijzonderheden van zijn eigen socialezekerheidsstelsel te bepalen, waaronder welke uitkeringen worden verstrekt, onder welke voorwaarden men ervoor in aanmerking komt, hoe deze uitkeringen worden berekend en hoeveel premie moet worden betaald, en wel voor alle takken van de sociale zekerheid, zoals ouderdoms-, werkloosheids- en gezinsuitkeringen, op voorwaarde dat de nationale bepalingen in overeenstemming zijn met de beginselen van het EU-recht, in het bijzonder wat gelijke behandeling en non-discriminatie betreft. In dit verband zijn de lidstaten vrij om toezicht houden op de ontwikkelingen met betrekking tot de betaling van die uitkeringen, ook wanneer het gaat om EU-burgers die in een andere lidstaat verblijven. De Administratieve Commissie voor de coördinatie van de socialezekerheidsstelsels speelt een speciale rol in de uitwisseling van deze informatie.
Bij de herziening wordt ten eerste beoogd te verduidelijken in welke gevallen de lidstaten de toegang tot sociale uitkeringen aan economisch niet-actieve mobiele EU-burgers kunnen beperken. Volgens recente rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie (hierna "het Hof van Justitie") is dit noodzakelijk om redenen van duidelijkheid, transparantie en rechtszekerheid. De populatie van economisch niet-actieve mobiele burgers wordt geraamd op 3,7 miljoen mensen 3. Bijna 80 % van hen ontleent rechten (recht op verblijf en/of een uitkering) aan economisch actieve gezinsleden bij wie zij verblijven, en heeft nog steeds het recht op dezelfde behandeling als de gezinsleden van nationale werknemers. Een inactieve mobiele EU-burger die voorheen rechtmatig verblijf had maar niet langer voldoet aan de voorwaarden van Richtlijn 2004/38/EG, moet kunnen vertrouwen op het beginsel van gelijke behandeling met betrekking tot op premie- of bijdragebetaling berustende socialezekerheidsprestaties, zolang het gastland zijn/haar recht van verblijf niet formeel heeft beëindigd.
Een tweede doelstelling van de herziening is een samenhangende regeling vast te stellen voor de coördinatie van de prestaties bij langdurige zorg (momenteel te vinden in het hoofdstuk over ziekte) door een afzonderlijk hoofdstuk over de coördinatie van deze prestaties toe te voegen aan Verordening (EG) nr. 883/2004, door een definitie te formuleren en een lijst van deze prestaties te verstrekken. In totaal komen naar schatting ongeveer 80 000 mobiele burgers in aanmerking voor prestaties bij langdurige zorg voor een totaalbedrag van 793 miljoen EUR (0,4 % van de totale uitgaven van de EU voor prestaties bij langdurige zorg).
Ook worden bij de herziening nieuwe regelingen voor de coördinatie van werkloosheidsuitkeringen in grensoverschrijdende gevallen voorgesteld. Deze hebben betrekking op de samentelling van tijdvakken van verzekering voor het verkrijgen of behouden van een recht op werkloosheidsuitkering, de export van werkloosheidsuitkeringen en de vaststelling van de lidstaat die verantwoordelijk is voor de uitbetaling van werkloosheidsuitkeringen aan grensarbeiders en andere grensoverschrijdende werknemers. Er zijn ongeveer 25 000 gevallen van samentelling (gerapporteerd in 23 lidstaten) 4, ongeveer 27 300 mensen in de EU exporteren hun werkloosheidsuitkering naar een andere lidstaat 5 en het aantal werkloze grensoverschrijdende werknemers wordt geschat op 91 700 per jaar, waaronder 53 500 grensarbeiders 6.
Ten vierde bevat het voorstel nieuwe bepalingen voor de coördinatie van gezinsuitkeringen ter vervanging van het inkomen gedurende tijdvakken van kinderopvoeding. Deze uitkeringen bestaan in 22 lidstaten 7.
Bovendien verduidelijkt het voorstel de collisieregels voor de toepasselijke wetgeving en de relatie tussen de verordeningen en Richtlijn 96/71/EG van het Europees Parlement en de Raad van 16 december 1996 betreffende de terbeschikkingstelling van werknemers met het oog op het verrichten van diensten (hierna "Richtlijn 96/71/EG") 8. Het versterkt de administratieve voorschriften voor de coördinatie van de sociale zekerheid op het gebied van informatie-uitwisseling en verificatie van de socialezekerheidsstatus van deze werknemers om mogelijke oneerlijke praktijken of misbruik te voorkomen. In het voorstel worden ook nieuwe uitvoeringsbevoegdheden aan de Commissie toegekend in overeenstemming met artikel 291 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie ("het VWEU") om tot een nadere uniforme aanpak te komen van de afgifte, verificatie en intrekking van "Portable Document A1" (een verklaring over de socialezekerheidswetgeving die van toepassing is op de houder)
Daarnaast omvat het voorstel ook een aantal technische wijzigingen. Zij betreffen de prioritering van afgeleide rechten op prestaties bij ziekte, de vergoeding van de kosten voor geneeskundig onderzoek, de berekening van de gemiddelde jaarlijkse kosten op het gebied van prestaties bij ziekte en de invoering van maatregelen om fraude of fouten bij de toepassing van de verordeningen gemakkelijker op te sporen, met inbegrip van een grondslag voor lidstaten om op gezette tijden persoonsgegevens te mogen uitwisselen. Verder zijn de procedures voor terugvordering van ten onrechte uitbetaalde socialezekerheidsuitkeringen herzien zodat zij in overeenstemming zijn met de vergelijkbare procedures in Richtlijn 2010/24/EU betreffende de wederzijdse bijstand inzake de invordering van schuldvorderingen die voortvloeien uit belastingen, rechten en andere maatregelen, met name om te voorzien in een uniform instrument dat zal worden gebruikt voor handhavingsmaatregelen alsmede standaardprocedures voor verzoeken om wederzijdse bijstand en notificaties van akten en beslissingen met betrekking tot een schuldvordering. 9
Het voorstel omvat ook een aantal periodieke technische aanpassingen naar aanleiding van de ontwikkelingen in de nationale wetgeving die van invloed zijn op de toepassing van de EU-regels.
Tot slot wordt voorgesteld nieuwe bevoegdheden aan de Commissie toe te kennen om overeenkomstig artikel 290 VWEU gedelegeerde handelingen vast te stellen voor een vlot verloop van de wetgevingsprocedure voor de wijziging van de landenspecifieke bijlagen bij Verordening (EG) nr. 883/2004.
